Örgütsel vatandaşlık genel olarak, okula üyelik; öğretmenlerle örgüt olarak okul arasında karşılıklı haklar ve sorumluluklara dayalı ilişki olarak tanımlanabilir.
Örgüt olarak okulun öğretmene karşı sorumlulukları nelerdir? Yine, öğretmenin okula karşı hakları ve sorumlulukları nelerdir? Karşılıklı olarak bu hak ve sorumlulukların yerine getirilmemesi ne anlama gelmektedir? Örgütsel vatandaşlık konusunda okullarımızdaki mevcut durum nedir? Örgütsel vatandaşlık gibi değişme için neler önerilebilir?
Örgüt olarak okulun öğretmenlere karşı hak ve yükümlülükleri çok boyutludur. Bunların en başında, öğretmenlerin bireysel, ekonomik ve toplumsal gereksinmelerinin karşılanması gelmektedir. Okulun karşılaması gereken bu hak ve sorumlulukların başlıcaları şunlardır:
-Öğretmenlere hakkaniyet ölçüsünde ödüller sunulmalıdır.
-Terfi, sicil, yükselme olanakları hakkaniyet ölçüsünde öğretmenlere sunulmalıdır.
- Öğretmenlerin sendikal faaliyetlerine destek sunulmalıdır.
-Öğretmenlerin doğal örgüt oluşturmalarına fırsat tanınmalıdır.
-Öğretmenlere demokratik tutum ve davranışlar sergilenmelidir.
- İletişim kanalları açık tutulmalıdır.
- Öğretmenler karşı etik ve adalet ilkeleri göz önünde bulundurulmalıdır.
- öğretmenler arasında yetki ve sorumluluk dengeli dağıtılmalıdır.
Diğer taraftan; öğretmenlerin örgüt olarak okula karşı sorumlulukları bulunmaktadır. Bu sorumlukların başlıcaları şunlardır:
-Öğretmenlik mesleğinin gereği olan sınıf yönetimi ve alan bilgisinde yeterli olma.
-Toplumsal düzeni sağlamak için belirlenen kurallara uymak.
-Gerektiğinde rol ve sorumlukları ile ilgili hesap verebilme.
-Örgütün belirlediği etik değerlere uymak.
Okullarımızda, gözlem yoluyla mevcut durum analiz edildiğinde birçok veri ile karşılaşıyoruz.
En başta okulların öğretmenlere sağlayacağı maddi ödüller yetersizdir. Yine, demokratik örgüt ikliminin yerleşmediği okullarda terfi, yükselme olanakları bakımından yanlı davranılabilmektedir. Yine, eğitim yönetilerince eğitilmiş ve mesleğinin uzmanı olan öğretmenlere genel anlamda demokratik davranılmamaktadır. Yine, okul yöneticilerinin iletişim kanallarını kapalı tutması, öğretmenlerin sorunlarını üstlerine iletilmesini güçleştirmektedir.
Yine; okul yönetimince etik ve adalet ilkelerinin göz önünde bulundurulması gerekirken, bu önemli koşul göz ardı edilmektedir.
Bütün bu koşullar içerisinde, öğretmenlerimizden örgüt içerisinde vatandaşlık göstermeleri mümkün mü? Çünkü öğretmenlerimiz düşük moral ve iş doyumu ile çalışmaktadır. Eğer, örgütlerde vatandaşlık geliştirilmek isteniyorsa eğitim yöneticilerinin eğitilmesi gerekmektedir. Yine, atamalarda adam kayırmaya son verilmelidir.